Експресионистичка апологија на политичката деструктивност

Кон претставите „Хамлет“ и „Елизавета Бам“ на Кристијан Вајзе во изведба на Горки театар од Берлин

Кристијан Вајзе е режисерска појава која станува своевидна револуција во театарското промислување на дваесет и првиот век. Густиот сценски ракопис со радикална визуелна и актерска арикулација нуди дијаметрално различно читање и на класиците како што е Шекспировиот „Хамлет“, но и на современите сценски дела како што е горчливата сатира на Данил Хармс „Елизавета Бам“. Почетно едуциран како актер, Кристијан Вајзе својата дефинитивна вокациј ја наоѓа на другата страна на сцената, како режисер чие визионерство е отровно но и инспиративно. Ликовите во неговите режии во некоја рака и наликуваат на кукли, но страста и нивната реторичка експресија креираат далечни, но многу импактни реплики на драматуршки детерминираните ликови. Имено, неговиот режисерски ракопис нуди рудиментарни ликови кои импонираат со својата сировост, но од друга страна укажуваат на една стриповска суровост и ликовна опскурност. И „Хамлет“ и „Елизавета Бам“ се случуваат во крајно клаустрофобични окружја во кои трагиката и хуморот се заменуваат со безидејна бруталност и горчлива патетика. Тука некаде се движи целата негова провиниенција, меѓу апотеозата на безидејноста и глазираната патетика која продуцира одбивност кај рецепиентите, но носи пораки од кои замрзнува крвта. Тоа не се пораки кои ги исцедуваме од драматиката на текстот, ниту од енергијата на актерите, ниту пак од иновацијата на режијата, туку се пораки кои кореспондираат со нихилизмот кој произлегува од материјалната презаситеност, од непрегледноста на зачестените лажни вести и од акутната бесчувствителност од чии метастази цивилизацијата многу тешко се залекува.

Хамлет“ на Вајзе започнува со филмска секвенца во која се извлекува трупот на Полониј во сини најлонски вреќи. Момент од Шекспировата пиеса кој е морничав, но е момент кој е фактички многу малку театарски раздробуван. Хамлет го игра актерка. И духот на Хамлет со брада налик на Карл Маркс го игра актерка. Овие, би ги нарекол кастинг амбивалентности кај Вајзе ги откопуваат базичните амбивалентности на самиот Шекспир каде немало актерки во неговите изведби, но оваа поместување во дваесет и првиот век има квази-политичка позадина која низ неговото режисерско проседе се процедуваат низ експлицитната родова „разбунтуваност“. Оваа моно кованица наликува на визуелната скарадност на целата пиеса така што споменатата квази-политичка позадина помножена со се подоминантната родова развиканост разултира точно со стриповско пречитување на „Хамлет“ во кое Вајзе денешната политика на Германија ја разгледува низ репликата на Хамлет: „Данска е затвор“. Заклопени во смешни и во дречливи бои перики и настегани во клаустрофобичен простор каде се ништат еден со друг, ликовите на „Хамлет“ на Вајзе распостелуваат едно милје каде хиерархијата има бајковит карактер, а искачувањето по неа води низ отровите во шишињата кои гротескниот Калудиј ги држи во својата прашлива и полна со пајажини визба. Вајзе се обврзува на елоквентност низ повремено фарсични, а повремено гротескни ситуации сместени во сцена чија перспектива е нацртана, а дослухот со класиката го дозира во инспиративни капки, насушно потребни затоа што тие се единствената паралела со времето во кое Шекспир го создавал ова есенцијално дело. Кај Вајзе Хамлет е девојка која е вљубена во друга девојка која се вика Офелија, но неговата трагедија започнува во оној момент кога жената која во олицетворение на Карл Маркс му објаснува дека во таа Данска е навистина нешто „гнило.“ Оттаму овој талентиран режисер многу сурово го разбива она Хамлетово „останатото е молчење“ и започнува непрекинато да говори. Како струја на свеста, како политичка дисторзија која нуди општествено недоречени демократии кои се разбиваат после навистина извонредно кореографираниот двобој меѓу Лаерт и Хамлет. Лаерт, политички послушник, борејќи се со омразениот Хамлет, всушност се бори со духот на својата сестра Офелија. Во преносна смисла.  И тука, Кристијан Вајзе започнува нова татарска полемика. Ново поместување на моделите на кои сме навикнале, едно читање од кое ни поминуваат морници.

Елизавета Бам“ е конципирана на сличен начин со тоа што апсурдистичкиот контекст на Данил Хармс овде е рециклиран низ една традиционалистичка и фолклористичка визура. И оваа претстава е режирана во тој стриповски манир, но политичката деструкција заради која младиот Хармс завршил во психијатриска болница изгладнет до смрт овде има многу силен мирис на фарса. Клаустрофобичниот простор на Елизавета Бам која без никаква причина ја посетуваат полицајци со намера да ја уапсат носи со себе една изобличена визуелизација која во перспектива има кафкијанско сивило и сите ликови почнуваат во сатирична и фолклорна глазура, го живеат својот театарски живот со една Брехтовска музичка дистанца и завршуваат точно со таа кафкијанска безнадежност и депресивност. Кристијан Вајзе во оваа претстава ја вовлекува и публиката, на еден многу минуциозен начин слично како и неговиот колега Томас Остермаер во извонредната Ибзенова „Непријател на народот“ на Шаубуне театарот, претстава во која публиката релевантно учествува со свои мислења и забелешки за општетствената исполнетост и продуктивност. Вајзе во оваа претстава им нуди (преку кловновите) на публиката театарски пиштоли за да вежбаат пукање и тоа е еден релевантен чин на кој му претходи една иронична, до некаде фрагментарна драматургија, која пак, од друга страна се коси со единствената „врзана“ драматургија на „фрагментарниот“ Данил Хармс. 

Кристијан Вајзе во оваа негова инсценација за разлика од Хамлет се концентрира на стравот, како есенцијално чувство во времето на НКВД во Русија. Но, стравот во неговиот концепт нема само политичка позадина. Тој на ова чувство му дава глобален карактер шетајќи ја Елизавета Бам дури и низ бајките во кои Црвенкапа се плаши од бабичката која е всушност волк и сите тие, би рекол и семантички и антрополшки дијагонали оцртуваат еден свет во кој, всушност само илузијата е она што е најзастрашувачко и , можеби, паранојата која секојдневието го претвора во беспредметен животен ток. Затоа на самиот крај од претставата наместо двајца полицајци, кутрата преплашена Елизавета Бам ја преплашуваат двајца безопасни пожарникари. Вајзе „Елизавета Бам“ на публиката ја нуди како вид на мета-моралитет во кој општествената подобност е исто така деструктивна како што е деструктивна лошата интерпретација на демократијата.

И двете продукции на овој бескрајно талентиран режисер понудуваат едно сосема ново и оригинално читање на овие две дела, едно длабоко навлегување на досега неистражените аспекти и контексти, но и еден извонредно продуктивен и до некаде, хибриден начин на промислување кој возбудува, а во исто време и поттикнува.